Dag 17 - Stemmen met de voeten, kijken met open mond en eten met de handen

Dag 17 - ma 19 mei - Hamadan - Ghom - Kashan

Om acht uur vertrek naar Kashan.
Aan het begin van de reis had José voorgesteld om Ghom over te slaan en gisteravond hebben we daar over gestemd. Ghom is een belangrijke heilige stad van Iran, met een grote theologische universiteit waar o.a. ayatollah Ghomeini gestudeerd heeft (en waar ook vele buitenlandse studenten naar toe komen) en de grote moskee met het mausoleum van Fatemeh, de dochter van imam Reza, een belangrijke heilige uit de beginjaren van de Islam. De vorige keer konden wij het heiligdom nog in, maar nu zijn de regels aangehaald en mogen er alleen nog maar moslims in. Een enkeling kan er met een goede babbel nog wel door komen, maar dat is niet zeker en dan nog moet de rest van de groep buiten wachten. Ghom is ook erg druk door alle pelgrims die naar het heiligdom toe komen, waardoor het niet zeker is of we met de bus op redelijke loopafstand van de moskee kunnen komen. Omdat er met veel geluk maar een paar groepsleden de moskee en het heiligdom in kunnen, omdat we daar waarschijnlijk een eind naar toe moeten lopen en omdat de meesten daar dan alleen foto's van de buitenkant kunnen nemen en moeten wachten tot de paar gelukkigen weer naar buiten komen, vond José het beter om meteen door te rijden naar Kashan, zodat we daar een middag extra hebben. Omdat het wel in het programma staat, moet iedereen het er mee eens zijn om het programma aan te passen. Het stemmen ging wat rommelig, net voor het uitdelen van de sleutels terwijl sommigen nog met hun bagage bezig waren. Ik durf niet te zeggen of iedereen vóór was, maar er was niemand tegen (en ik weet zeker dat achteraf niemand de extra tijd in Kashan erg vond).

Met een paar rook-/ thee-/ plaspauzes en een fotostop reden we naar Kashan.
Het landschap werd weer weidser, met bergruggen op de achtergrond. We gaan richting woestijnachtig gebied en het landschap wordt wat minder groen. We zien minder landbouw en meer natuur met extensieve veeteelt in de vorm van grote kuddes schapen.
We zakken nu weer langzaam en dat merken we meteen aan de temperatuur. 30° graden in de schaduw zullen we wel gehaald hebben rond 12 uur. Het overhemd dat ik constant in mijn tas bij me heb zal ik niet meer nodig hebben om aan te trekken wanneer het wat bewolkt en winderig is, maar alleen wanneer ik mijn armen moet bedekken in een conservatieve moskee of heiligdom, wanneer ik de hele dag in de zon loop en voel dat mijn armen beginnen te verbranden door de zon of wanneer het na zonsondergang fris begint te worden.
Tegen half drie kwamen we aan bij ons hotel aan de buitenrand van Kashan. 

Ik had om vier uur afgesproken met Jan om de stad in te gaan. Mijn idee was eigenlijk om deze middag naar Bagh-e Fin (de tuinen van Fin) te gaan om daar op mijn gemak een beetje rond te lopen, naar Iranezen te kijken en in de theetuin thee te drinken. (Die theetuin kende ik nog van de vorige keer, dat is het voordeel van ergens terugkomen waar je al bent geweest.) Jan dacht er over om deze middag naar de bazaar te gaan, morgenochtend een paar andere bezienswaardigheden in Kashan te bekijken en pas morgenmiddag naar Bagh-e Fin te gaan. Bij nader inzien was dat een beter idee. We zouden het morgen toch niet vol houden om de hele dag in de stad te blijven lopen om alles te zien.
Om vier uur in de lobby bleek dat Jan ook met de Duitsers had afgesproken. Dat was geen enkel probleem, hoe meer zielen hoe meer vreugd en Hartmut en Antonia zijn best gezellig. Blijkbaar lieten ze zich niet afschrikken door mijn verkrachting van hun moedertaal. :-) (Het Duits van Jan is maar marginaal beter, het komt er alleen iets vloeiender uit.)
Met z'n vieren gingen we het avontuur aan om met de bus naar het centrum te gaan. Volgens José was het loopafstand, maar ruim vijf kilometer leggen wij liever rijdend af. Het avontuur viel ook wel mee. Vóór het hotel is een bushalte en elke grote blauwe bus die langs komt heeft de eindhalte dicht bij de bazaar. In Iran zitten mannen en vrouwen gescheiden in de bus; mannen voor en vrouwen achter. In sommige plaatsen zijn het twee gescheiden compartimenten met een hek ertussen. In Kashan is de bus helemaal open en vullen mannen de bus vanaf de voorste banken en vrouwen vanaf de achterste en al naar gelang het aantal mannelijke en vrouwelijke passagiers dat instapt kan de scheidslijn tussen het mannen- en vrouwendeel meer voor- of acheraan in de bus liggen (en dan kan de scheidslijn aan de linkerkant van het gangpad best een bank verschillen met de rechterkant). En wanneer ze familie van elkaar zijn (getrouwd of aan elkaar verwant) dan kunnen een man en vrouw zelfs een bank delen. Dat is voor Iran best progressief.
De bazaar was inderdaad dichtbij (twee keer linksaf en dan was rechts de ingang), maar het was voor ons even zoeken (en twee keer vragen aan aardige Iranezen). De bazaar heeft hier al een wat meer Oosters tintje. Niet alleen de roestvrijstalen pannen, imitatie merkkleding, plastic keukengerei en glitters, maar ook koperen pannen en vaatwerk, kleding van onbekende merken die wel op westerse mode zijn geïnspireerd maar er toch iets anders uit ziet en Perzische tapijten en kussens voor huis, tuin en keukengebruik. Ook hier weer allemaal vriendelijke en nieuwsgierige mensen.
Deze bazaar is geen wirwar van straatjes, maar is een lange overdekte gang met links en rechts pleintjes kleine caravanserais, hamams en een enkele moskee. Meestal ziet het er vanuit de hoofdgang van de bazaar niet erg bijzonder uit, maar vaak zijn het juweeltjes met rijk versierde muren en gewelfde plafonds. Meestal zijn het opslagplaatsen voor tapijten of andere handelswaar en een enkele keer zit er een theehuis in.
In één zo'n theehuis, in een oude hamam, zijn we wat gaan drinken. De eigenaar was erg enthousiast dat wij bij hem kwamen. Hij zette de fontein in het oude basin midden in de hamam aan en stak een gasvlam op die fontein aan (het nut daarvan was niet duidelijk en de brander was er vrij lelijk op 'geknutseld', maar het had toch wel wat). Hij probeerde ons trots wat te vertellen over zijn vader en grootvader, waarvan hij foto's aan de muur had hangen. De thee kwam per persoon op een dienblad met een pot thee, een koekje, dadels en schaaltjes suiker, kandij en kaneel. Ik rekende voor de groep af bij een jongetje dat daar rondliep en allemaal klusjes geleerd kreeg van de eigenaar (zijn opa?). Ik gaf ook een kleine fooi en daar deden hij en de eigenaar vrij uitbundig dankbaar over. We werden nog naar achteren gedirigeerd, naar de betegelde wasruimte van de hamam (vrij simpel, niet zo speciaal). Toen we vertrokken kregen we van de eigenaar ieder een flesje water mee, met de mededeling dat het erg warm is in Kashan en dat we goed moeten drinken (waarschijnlijk was mijn fooi zo ongebruikelijk dat hij vondat hij iets terug moest doen). 
Onze grote ontdekking was een oude caravanserai die gedeeltelijk als theehuis en gedeeltelijk als opslagplaats werd gebruiikt. Vanuit de gang van de bazaar zag het er 'wel aardig' uit, maar hoe dichter we bij de poort kwamen en hoe meer we door die poort konden zien hoe mooier het werd. Door de poort, in het portaal staande, konden we een groot deel van de prachtig vesierde muren van de binnenruimte zien. Toen we klaar waren met dat alles met grote ogen aan te gapen liepen we verder naar binnen en werden we overdonderd door een prachtig versierd koepeldak. En toen we dat voldoende bewonderd hadden om weer in beweging te kunnen komen en om ons heen te kijken, zagen we dat het portaal waar we net uitgekomen waren ook een prachtig versierd plafond heeft met stalactieten-stucwerk! En alles was nog in goede originele conditie, aan kleine beschadigingen was te zien dat er zeker de laatste tientallen jaren geen restauraties of grote reparaties hadden plaatsgevonden. Die ene caravanserai alleen zou de trip naar de stad al waard gemaakt hebben. (Dit was ook nieuw voor mij. Ik ben de vorige keer wel in Kashan geweest, maar ik heb toen niet de bazaar bezocht.)

Ook op de teugweg viel het avontuur met de bus wel mee. We stapten op de lange weg die vanaf het centrum langs ons hotel naar Bagh-e Fin loopt, in een grote blauwe bus.
In de bus zat in het midden een jonge man. Op een gegeven moment waren er zoveel vrouwen ingestapt dat het achterste deel vol was. De volgende vrouw die instapte tikte de man op zijn schouder ten teken dat hij meer naar voren moest gaan zitten. De man ging één bank meer naar voren toe. De volgende vrouw die instapte kon naast de eerste gaan zitten, maar de vrouw na haar tikte weer op zijn schouder dat hij moest verkassen. Hij ging toen maar op de meest voorste vrij plek zitten. :-)
En voor wie denkt dat Iran achter loopt; in de bus hebben ze hier in Kashan ook een chipkaart waarmee busritten worden afgerekend. Wij toeristen waren vrijwel de enige die nog met geld afrekenden.
We reden ons hotel voorbij (volgens plan) en stapten uit bij Bagh-e Fin, dat al gesloten was (wisten we). Teruglopend naar ons hotel zochten we een eettentje uit om te eten (het liep inmiddels tegen zeven uur). Daar namen we twee grote spiezen kipkebab en wat te drinken. De spiezen werden opgediend tussen grote lappen brood (een soort dikke stevige pannenkoek van ongeveer 70 bij 40 cm). Het enige bestek dat we kregen waren plastic vorken en Antonia begon daarmee te 'hannesen' om de stukken kip van de spiezen te krijgen. Dat ging wel, ongeveer, maar het zag er niet naar uit dat alle stukken kip van de twee 60 cm lange spiezen zouden komen voordat alle vier de vorken gebroken zouden zijn. Ik kwam toen op het idee om met een afgescheurd lap brood de stukken kip vast te pakken en van de spies af te schuiven. Zo hebben we ook de kip opgegeten, met z'n vieren zittend op een platform met een tapijt, met lappen brood de kip oppakken en opeten, net als met roti (maar dan was hier het brood dikker en daardoor meer onderdeel van de maaltijd, in plaats van een handig hulpmiddel om met schone handen met je handen te eten). 
Na het eten liepen we door naar het hotel. 
De 'groepsdynamiek' van ons groepje van vier is erg grappig. We zijn vrij zelfstandig, maar kunnen ook goed met anderen optrekken. Door die zelfstandigheid gunnen we echter ook de anderen hún zelfstandigheid en willen we de anderen niet onze wil opdringen, wat nog wel eens momenten van besluiteloosheid op wil leveren wanneer we voor een keuze staan. We zitten op dezelfde golflengte en willen ongeveer dezelfde dingen doen, dus een eerste aarzelende, mogelijke optie past meestal wel bij wat de anderen van hun dag verwachten.